Geçtiğimiz yılın son günlerinde Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) giriş yapmak isteyenler bir hayli fazlaydı. Hem BES fonlarının sağladığı yüksek getiri hemde devletin yüzde 30’luk katkısı bu teşvikten yararlanmak isteyenlerin sisteme hücum etmesine neden oldu. Kasım 2022’de sadece bir ayda toplam 192 bin kişi BES’e giriş yaptı. Bu kişilerin tam 1 milyar 259 milyon lirayı BES’e aktardı.
Bugün için toplamda yaklaşık 14.3 milyon katılımcı ve 362 milyar liralık bir fon büyüklüğüne ulaşan BES, Sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak emeklilik gelirine ek bir gelir sağlayan özel emeklilik sistemidir. Uzun yıllardır dünyanın birçok ülkesinde uygulanan bir sistem olmakla birlikte bazı ülkelerde sosyal güvenlik sistemini tamamlayıcı bir rol oynarken, bazı ülkelerde sosyal güvenlik sistemine alternatif olmaktadır.
Ülkemizde sosyal güvenlik sistemi reformunun bir parçası olarak kamu sosyal güvenlik sisteminin yanı sıra tamamlayıcı nitelikte 16 Mayıs 2000 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından TBMM’ye sunulan “ Bireysel Emeklilik ve Yatırım Sistemi Kanunu Tasarısı” ile vatandaşların emekliliğe yönelik gönüllü tasarruflarını düzenleyen bireysel emeklilik hesaplarına dayalı fonlu bir sistem oluşturulması amaçlanmıştır.
Fonlama modeline dayalı ilk bireysel emeklilik sistemi 1862’de Avusturalya’da “Bank of South Wales” tarafından kurulmuştur.
Bireysel emeklilik modelini ilk uygulayan ülke 1980’li yıllarda Şili olmuştur. BES’in 2000’li yıllarda daha popüler hale gelmiştir. Türkiye ise 2003 yılında BES’i uygulamaya geçiren ülkeler arasında yerini almıştır.
BES bazı ülkelerde katılımcıların tercihine bırakılmışken bazı ülkelerde sisteme girmek zorunlu tutulmuştur.
BES’e katılım 1 ocak 2017 tarihinde uygulanmaya konulan yasal düzenlemeye göre çalışanlar, işverenlerin yaptığı aracılık ile Bireysel Emeklilik Sistemi’ne otomatik olarak katılım sağlanıyor. “Otomatik katılım” denilen sistemde maaş bordronuzda yazılı brüt ücretin yüzde 3’ü katkı payı olarak alınmaktadır. BES bugün tasarrufları gelişmiş tüm ülkelerde uygulanan bir sistem. Diğer ülkelerle bizim aramızdaki fark onlarda işveren de sisteme katkı sağlıyor, bizde sadece çalışanın maaşından yüzde 3 kesilerek BES’e aktarılıyor. Devlet de katkı sağlıyor. Gönüllü haricinde ülkemizde işverenleri tarafından BES’e dahil edilen çalışan sayısı 6,5 milyonun üzerinde bir rakama ulaşmıştır.
Bireysel Emeklilik Sistemi, birikimlerin toplanarak değerlendirilmesi ve kişiye toplu veya aylık şeklinde ödenmesi esasına dayalı bir sistem olduğundan, BES hesabınıza yaptığınız katkı payı ödemeleriniz sizin seçtiğiniz emeklilik yatırım fonlarında değerlendiriliyor. Bu fonların içinde yatırım aracı olarak faiz, repo, devlet tahvili, hazine bonosu, hisse senedi, döviz, altın var. Yatırdığınız katkı payları fonların içindeki bu yatırım araçlarına pay ediliyor ve kaynaklara göre, kişilerin BES’teki birikimlerini değerlendirmek için tercih ettikleri yatırım araçları içerisinde ilk sırayı devlet tahvili, hazine bonosu, kamu kira sertifikası almaktadır. Emekliliğe hak kazanabilmeniz için gerekenler ise; asgari on yıl sistemde kalmanız ve 56 yaşını doldurmuş olmanız şartı var.
Emeklilik hakkını elde ettiğiniz zaman BES’teki birikimlerinizi toplu ya da belirli sürelerle sınırlı olarak aylık olarak alabilirsiniz. Ayrıca getirilen yeni düzenlemeyle BES’teki katılımcıların finansman ihtiyacı nedeniyle sözleşmelerini sonlandırmak yerine birikimleri sayesinde sistemden ayrılmadan kredi çekebilmesi mümkün hale getirildi.
1 Ocak 2013 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanan yüzde 25 devlet katkısı 2022 yılının Ocak ayında yüzde 30’a çıkarılmıştı. Bu katkı uygulamasıyla sisteme yatıracağınız her katkı payı tutarının yüzde 30’u kadar ek bir tutar hesabınızda birikiyor. Devlet katkısı, ödediğiniz BES katkı payınız oranında yükseliyor. Bu katkıya ek olarak sunulan emeklilik yatırımı fonları ise anaparanıza eklenir ve birikiminizin daha da değerlenmesini sağlar.
Bu sistem içinde, BES’te katkı payı ödemekte zorlandığınızda istediğiniz zaman ödemelerinizi dondurarak ara verebilme, BES’i iptal etmek istediğinizde sözleşmeden dilediğiniz vakit vazgeçebilme gibi avantajlar bulunuyor. Ancak emekli olmadan çıkmak istediğinizde, sistemde kaldığınız süre göz önüne alınarak yatırım garantisi üzerinden hesaplanacak gelir vergisi kesintisini ödeyerek ayrılmak durumunda kalıyorsunuz.
Bireysel emeklilik sistemindeki tüm tasarruf sahiplerinin yıl içerisinde 12 defa fon değişikliği yapabilmektedir. Emeklilik yatırım fonları merkezi bir platformdan-BEFAS- alınıp satılabiliyor ve katılımcılar tüm şirketlerin fonlarını portföylerine ekleyebiliyor.
Buraya önemli bir hatırlatma eklememde fayda olduğunu düşünüyorum. Eğer ki bu hakkınız olan fon değişikliğini uygulamayıp kendi haline bıraktığınızda kafalarına göre kendiler getirisi en az olan fona otomatik yönlendiriyorlar. Neticesinde getiri sizi bir hayli şaşırtmaya yetiyor. Bu nedenle BES’i sıkı takip etmeniz gerekiyor.
Bir diğer husus yüzde 30 devlet katkısı her ne kadar hatırı sayılır bir rakam gibi gözükse de enflasyon karşısında yeterli olmayacağı gibi, Kur korumalı mevduata benzer bir uygulama ile BES’in enflasyon karşısında ezdirilmemesi ve aradaki farkın kapatılmasının daha doğru bir yaklaşım olacağı kanaatindeyim.
Önümüzdeki günlerde, BES sisteminde yeni düzenlemeler ve teşviklerin hayata geçirilmesi bekleniyor.
Sağlıcakla kalın…
